فیض كاشانی (رحمة الله علیه)

(زمان خواندن: 5 - 9 دقیقه)

ولادت و نسب
محمد مشهور به ملا محسن وملقب به فیض در چهاردهم ماه صفر سال 1007 ق. در یكى از معروف‌ ترین خاندان علم، عرفان و ادب، كه سابقه درخشان آنان به حدود چهار قرن می‌رسد در كاشان به دنیا آمد.
پدرش رضى الدین شاه مرتضى (950 – 1009 ق.) فقیه، متكلم، مفسر و ادیب در كاشان حوزه تدریس داشته و از شاگردان ملا فتح الله كاشانى (متوفى 988 ق.) و ضیاء الدین محمد رازى (متوفى 1091 ق.) بوده است.
مادر او زهرا خاتون (متوفى 1071 ق.) بانویى عالم و شاعر، دختر ضیاء العرفا رازى (از عالمان بزرگ شهر ری) بوده است. جد فیض تاج الدین شاه محمود فرزند ملا على كاشانی، عالم و عارفى شاعر از ناموران زمان خویش در كاشان بوده و در آنجا مدفون است. [1]

تألیفات و تصنیفات
فیض كاشانى عمر خود را صرف تعلیم، تدریس و تألیف كرد. او پس از كسب معارف و استفاده علمى و معنوى از استادان بزرگ خود نوشتن كتاب و رساله را از هیجده سالگى آغاز نمود و در طى 65 سال نزدیك به دویست جلد اثر نفیس در علوم و فنون مختلف تألیف كرد.
خدمت پر ارج ایشان در این آثار نسبت به ترویج مذهب شیعه با خدمات و زحمات مردان زیادى از عالمان دینى برابرى می‌كند. فیض در فهرست‌هاى متعددى كه خود نگاشته تعداد تألیفات و تصنیفات را تا هشتاد جلد ذكر كرده و فرزندش علم الهدى تعدا آثار او را یكصد و سى جلد نام برده است. اما برابر فهرست تهیه شده از سوى ادیب و شاعر معاصر آقاى مصطفى فیضى تعداد كتابها و رساله‌هاى فیض قریب به یكصد و چهل مجلد بالغ می‌گردد[2] كه اكثر آنها به زیور طبع آراسته شده است در اینجا به چند تألیف مهم فیض كه درعلوم مختلف نگاشته شده اشاره می‌كنیم:
 
الف) در تفسیر قرآن
1. تفیسر صافی: از كتب معتبر در تفسیر قرآن است. فیض این تفسیر را در 1075 ق. با مطالعه اكثر تفاسیر قرآن (از سنى و شیعه) نوشته و در ضمن بیان آیات، روایات معتبر و مستند شیعه را گردآورده است.
2. تفسیر اصفی: این تفسیر تلخیص صافى است كه در سال 1077 ق. نوشته شده است.
3. تفسیر مصفی:‌ برگزیده مطالب تفسیرى «تفسیر اصفی» می‌باشد.

ب) حدیث و روایت
1. الوافی:‌محدث كاشانى براى نوشتن كتاب وافى چهار كتاب معتبر حدیث شیعه (كافی، تهذیب، استبصار، من لا یحضره الفقیه) را در سال (1068 ق.) تنقیح و با حذف احادیث مكرر، آن را یكجا در اجزاى متعدد جمع كرده و پس از آن فرزندش علم الهدى با نوشتن و افزودن یك جزء كه شامل معرفى رجال حدیث، كشف رموز و … بوده آن را تكمیل كرده است. هم اكنون كتاب «الوافی» در مجلدات متعدد چاپ گردیده است.
2. الشافی: منتخبى از احادیث «الوافی» است كه در سال (01082 ق.) نگاشته شده است.
3. النوادر: مجموعه احادیث نقل نشده در كتب معتبر را گرد آورده است.
4. المحجة البیضاء: فیض در سال 1046 ق. كتاب احیاء العلوم غزالى را تنقیح و تصحیح كرد وبا استفاده از احادیث و روایات معتبر شیعه آن را شرح و تكمیل نمود. سپس در سال 1090 ق. المحجة‌  را تلخیص و نام «الحقایق» را ارائه كرد.
5. مفاتیح الشرایع: از كتب روایى فقهى و استدلالى فیض است كه در سال 1043 ق. نگاشته شده این كتاب در بردارنده همه ابواب فقه است. فیض با عنایت شدید به كتاب و سنت معصومین (علیهم‌السلام) و گریز از به كارگیرى دلایل عقلى و اجتهاد به رأی، راه نوى فرا روى پژوهشگران در علم فقه قرار داده است.
این كتاب از آغاز تألیف مورد توجه مجتهدان و محدثان بوده و تاكنون چهارده شرح و چندمین حاشیه بر آن كتاب نگاشته شده كه از جمله آنها شرح آقا محمد باقر بهبهانى (بزرگ مجتهد قرن دوازدهم) شایان ذكر  است.

ج) كلام و عرفان
از كتب كلامى و عرفانى حكیم و عارف كاشانى كتاب «اصول المعارف» در چند جلد (تألیف سال 1046 ق.) ، «اصول العقائد» (1036 ق.)،‌ رساله‌هاى «علم الیقین» ،‌«الحق الیقین»،‌ «عین الیقین»، «الحق المبین» و «الجبر والاختیار» و … می‌باشند.

د) اخلاق و ادب
در موضوع اخلاق و ادب كتاب و رساله‌هاى متعددى به زبان فارسى و عربى نگاشته  است. از آنان «ضیاء‌ القلب» (تألیف در سال 1075 ق.) «الفت نامه» و «زاد السالك» (بین سالهاى 1040-1030)، «شرح الصدر» (1065 ق.)، «راه صواب» «گلزار قدس» ، «آب زلال»،‌«دهر آشوب» «شوق الجمال»، «شوق المهدی» ، «شوق العشق» و دیوان قصائد، غزلیات و مثنویات می‌باشند.

آراء و اندیشه‌هاى فیض
در لابه‌لاى نوشته‌ها و گفته‌هاى فیض نظرات و آراء ویژه‌اى در مسائل فقهی،‌ فلسفى و كلامى به چشم می‌خورد كه گویاى شخصیت واقعى اوست و نیز از این آثار به سیر تطور افكار و اندیشه‌هاى او و زمانش پى می‌بریم.
ایشان در تمامى ابواب فقه چنانچه از كتاب فقهى روایى او مفاتیح الشرایع استفاده می‌شود نظراتى خاص دارد[3]. یكى  از فتاوا و نظریات مهم فیض كه در موضوع غنا شهرت دارد بدین شرح است.
«فیض به استناد روایاتى معتبر غنا (آواز خوانی) را در مجالس عروسى جایز و همچنین در رساله «مشواق» خود غنا و خواندن اشعار دینى و اخلاقى را به صورت خوش براى ترویج روح مؤمنان جایز دانسته است. اما در همه آثار او با بیانى روشن مردم را از هر گونه استفاده باطل از غنا و لهو و لعب بر حذر داشته و گفته است: در عصر حكومت اسلامى اموى و عباسیان كه با ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) هم عصر بوده‌اند غنا به گونه مبتذل در درباریان رواج داشت و به طورى كه زنان مغنیه در مجالس خلفا و وزرا در میان رجال به لهو ولعب مشغول بودند و بدون شك این نوع غنا نمی‌توانسته است مورد قبول پیشوایان بر حق امامیه باشد.»[4]

فیض در نظر بزرگان
درباره شخصیت و آثار فیض كاشانى نظریات و دیدگاه‌هاى گوناگونى از سوى علما و بزرگان همعصر و بعد از او ابراز شده كه به نمونه‌هایى از آنها اشاره می‌شود:
محمد اردبیلى (متوفى قرن یازدهم): (آن) علّامه محقق و مدقق، جلیل القدر و عظیم‌الشأن و بلند مرتبه ، فاضل كامل، ادیب و متبحر در همه علوم است.
شیخ حر عاملى (متوفاى 1104 ق.):  محمد فرزند مرتضى مشهور به فیض كاشانی، فاضل، عالم،‌ ماهر، حكیم، متكلم، محدث، فقیه، محقق، شاعر و ادیب بود و از نویسندگان خوب عصر ماست كه داراى كتاب‌ها و نوشته‌هاى فراوانى است[5].
سید نعمت الله جزایرى (متوفاى 1112 ق.): استاد محقق ما ملا محمد محسن فیض كاشانى صاحب كتاب الوافى و دویست كتاب و رساله دیگر می‌باشد[6].
سید محمد باقر خوانسارى (متوفاى 1213 ق.): بر علما و بزرگان دینى پوشیده نیست كه فیض در فضل و فهم و خبره بودن در فروع و اصول دین و زیادى نوشته‌ها با عبارات و جملات زیبا و رسا سرآمد دیگر عالمان دین است[7].‌
محدث قمى (متوفى 1319 ق.): او در دانش و ادب و زیادى معلومات و دانستنیها و به كارگیرى تعبیرات و عبارات نیكو در نوشته‌ها و احاطه كامل به علوم عقلى و نقلى مشهور است.[8]
محدث نورى (متوفاى 1320 ق.):  از مشایخ علّامه مجلسی، عالم با فضل متبحر، محدث و عارف حكیم، ملا محسن فرزند شاه مرتضى مشهور به فیض كاشانى است[9].
علّامه امینى (متوفاى 1349 ش.) : … «فیض» علمدار فقاهت و پرچمدار حدیث و گلدسته رفیع فلسفه و معدن معارف دینى و اسوه اخلاق و سرچشمه جوشان علم و دانشهاست … بعید است كه روزگار به مثل او دیگر فرزندى را بیاورد[10].
شهید استاد مطهرى (شهادت 1358 ش.): … فیض كاشانى … هم یك مرد محدث فقیهى است و گاهى در آن كار محدثى و فقاهتش خیلى قشرى می‌شود و هم ضمنا یك مرد حكیم و فیلسوفى است[11].

فرزندان و وفات
فیض كاشانى از همسر و دختر خاله فاضل و عالم خود (متوفى 1097 ق.) داراى شش فرزند بوده است.
1. علّيّه بانو (1031-1079) فاضل و شاعر.
2. علّامه محمد علم الهدى (1039-1115 ق.) متولد قم و ساكن و مدفون در كاشان است. عالمى فقیه و محدث و متكلمى است كه از نسل او تاكنون عالمانى ادیب و فقیه در شهر‌هاى كاشان، قم، تهران، كرمانشاه و شیراز برخاسته‌اند.
3. سكینه بانو كه كنیه‌اش ام البرّ بوده و سال تولدش 1042 ق. ذكر شده است.
4. ابوحامد محمد ملقب به نور الهدى متولد 1047 ق. عالم و شاعر و مدفون در كاشان است.
5. ام سلمه (متولد 1053 ق.) زاهد و حافظ قرآن بوده است.
6. ابوعلى معین الدین احمد (1056-1107 ق.) فقیه و محدث كه مدفون در كاشان است[12]. ملا محسن فیض در 84 سالگى در كاشان بدرود حیات گفت و در قبرستانى كه در زمان حیاتش زمین آن را خریدارى و وقف نموده بود، به خاك سپرده شد. بر طبق وصیت ایشان،  بر روى قبر وى سقف و سایبان ساخته نشده است ولى اهالى مسلمان آن دیار، هر صبح جمعه به «قبرستان فیض» رفته، با قرائت فاتحه و توسل به او، از روح ملكوتی‌اش استمداد می‌كنند.[13]

********************************************

[1] - محارن الحكمه فی …،‌محمد علم الهدی، ج 1، ص 9-12، انتشارات جامعه مدرسین قم.
[2] - دیوان فیض: ج 1، ص 75 و مقدمه الوافی: ج 1، و مقدمه ده رساله فیض.
[3] - مقالات و بررسی ها نشریه دانشكده الهیات و معارف اسلامی، تهران، 45-56. مقالات آقای دكتر علیرضا فیض.
[4] - مقدمه دیوان اشعار: ج 1، ص 65. به نقل از الوافی.
[5] - امل الامل: ج 4، ص 305.
[6] - زهر البریع: ص 164.
[7] - روضات الجنات: ج 6،‌ص 79.
[8] - الكنی و الالقاب: ج 3، ص 39.
[9] - خاتمة مستدرك الوسایل: ص 42.
[10] - الغدیر: ج 11، ص 362.
[11] - مجموعه آثار: ج 4، ص 661.
[12] -همان: ص 18 و 29.
[13] - در تدوین این مقاله‚‌علاوه بر زندگی‌نامه‌های مكتوب از سوی فیض در رساله‌های «شرح الصدر» «اعتذاریه» «الانصاف» و نوشته‌های دیگران، از مقدمه محققانه دانشمند و ادیب معاصر آقای مصطفی فیضی بر «دیوان اشعار فیض» استفاده برده‌ام. 

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





loading...
آخرین
مداحی
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

5 جمادی الاول

ولادت با سعادت حضرت زینب (سلام الله علیها) در روز پنجم جمادی الاول سال پنجم هـ.ق ولادت با...


ادامه ...

6 جمادی الاول

وقوع جنگ موته در ششم جمادی ‌الاول سال 8 هـ .ق. جنگ موته به وقوع پیوست. علت وقوع...


ادامه ...

10 جمادی الاول

وقوع جنگ جمل روز دهم جمادی‌الاول سال 36 هـ .ق جنگ جمل روی داد كه نتیجه آن پیروزی...


ادامه ...

13 جمادی الاول

شهادت حضرت فاطمه‌ زهرا‌ (سلام الله علیها) بنا بر نقل پاره‌ای از روایات، شهادت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله...


ادامه ...

15 جمادی الاول

١ ـ ولادت با سعادت حضرت امام زین العابدین (علیه السلام)٢ ـ درگذشت ولید بن عبدالملك مروان1ـ...


ادامه ...

29 جمادی الاول

وفات محمد بن عثمان سمری، دومین نایب خاص امام عصر(علیه السلام) در بیست و نهم جمادی‌الاول سال 305...


ادامه ...
012345

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page