اشاره
قرنها از پیام آخرین پیامبر الهی گذشته و آموزه های الهی، دستخوش تحریف گشته و جامعه که بر اساس اندیشه های سست و ارزش های غیر انسانی بنیاد گرفته بود، سخت در آتش جهل و زشتی و تباهی میسوخت. زورمداران و زراندیشان ستوده میشدند و نیک اندیشان محترم نبودند. هنگامه ای شگفت بود. در چنین عصری که به جاهلیت موسوم و به نادیده گرفتن حقوق انسان معروف بود، محمد صلی الله علیه وآله فرمان بعثت یافت. او که آخرین حلقه از سلسله رسولان رهایی بود، در حراء مبعوث شد و آغازین سطور کتاب عظیم رسالتش را با نام الهی و مفاهیمی چون قرائت، کرامت، قلم، علم و انسان رقم زد و پس از آن، سال ها آن پیامبر آزادگی و صداقت با تعالیمی حیات بخش، انسان را به مقصود والا و مقصد اعلی فراخواند و به آموزه هایش در قالب جامعه ای الهی و پیشرو عینیت بخشید.
سروش ایزدی
بعثت و فرود آمدن جبرییل در خولت حرا، بازگشایی راههای آسمان به حریم بسته انسان است. آدمی پیچیده در گلیم تغافل، ناگاه صدای سنگ جرس را از در و دیوار میشنود و هیاهوی کاروانیان را که به سوی کعبه مقصود رجعت میکنند، در می یابد. خداوند، بانگ بیدار باش را از سر رحمت بیکران خود به صدا درآورده است. این سروش ایزدی بر بال جبرییل فرود آمد و از حنجره پاک محمد صلی الله علیه وآله بر زمین منتشر گردید. باری، وقت است که برخیزیم و غمزه آن نگار به مکتب نرفته را در آخرین طلوع حکمت رب العالمین به تماشا نشینیم.
مبعث، عید ملک و ملکوت
مبعث همچون حوادث دیگر تاریخ نیست. این روز را نه از سر مجاز، که از راه حقیقت «یوم اللّه» خواندهاند؛ زیرا عید زمین و آسمان و مرکز اتصال خداوند و کارگزاران فرشته فام او و گزیده ترین بنده اوست. مبعث، عید ملک و ملکوت و عید خلق در آستان خالق است. چشم اگر بگشایید، شادی فرشتگان را خواهید دید و گوش اگر نازک کنید، غریو شادمانی سنگ و درخت نیز بر آسمانها بلند است. آدمی مهمان این بزم آسمان زمینی است. باید اهل نظر بود تا در این مجلس فرخنده، از جام فیض، حظی برد و نصیبی.
رستگاری ابدی
همه انسانها در صحیفه های تاریخ گذشته و لحظه های تاریخ نانوشته آینده، همواره نیازمند دستیازی به نشانه هایی اند که راه را به ایشان بنماید و از انحراف در مسیر رجعت الی اللّه بازشان دارد. همه لحظه های ناب تاریخ ایمان، نشانه های همین سفر ابدیاند. کوچ همواره انسانها تا دره عشق، از منزلگاه هایی اینگونه گذشته و میگذرد و بیشک آن رستخیز ناگهان، لحظه پرشور و ناب مبعث پیامبر، این نیکترین بنده حق، والاترین و زیباترین نشانه رستگاری ابدی بشریت است.
مبعث در کلام فاطمه زهرا علیه السلام
همگان بدین معترفند که هیچ کس مانند خاندان پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله که در درک اسرار بعثت، یگانه همه روزگاران و در شیوایی و رسایی سخن، سرآمد همگان بوده اند، نتوانسته حق مطلب را درباره بعثت نبی اکرم صلی الله علیه وآله ادا کند. از این رو شایسته است اسرار بعثت را درکلام دختر ایشان بجوییم: «پروردگار بزرگ، به پایان همه کارها دانا بود و بر دگرگونی های روزگاردر محیط بینا و به سرنوشت هر چیزی آشنا. محمد صلی الله علیه وآله را برانگیخت تا کار خود را به اتمام و آنچه را مقدر ساخته به انجام رساند. پیغمبر که درود خدا بر او باد، دید که هر فرقه ای دینی گزیده و هرگروه در روشنایی شعله ای خزیده و هر دسته به بتی نماز برده و همگان یاد خدایی را که میشناسند از خاطر سترده اند. پس خدای بزرگ تاریکی ها را به نور محمد روشن ساخت و دلها را از تیرگی کفر بپرداخت و پرده هایی را که بر دیده ها افتاده بود، به یکسو انداخت.»
بعثت در حجاز؛ بهترین انتخاب
گزینش حجاز، پیش از هر سرزمین دیگری میتوانست معجزه بودن دین اسلام را نشان دهد. اگر بعثت در سرزمینی با فرهنگ و تمدنی کهن روی میداد، چه بسا در تحلیل آیندگان، آنگونه که باید به حقیقت راهی یافته نمیشد و چه بسا گمانه های آینده، آن دین را نتیجه قمری چنان تمدنی میدانستند. پس باید سرزمینی انتخاب میشد که فاقد تمدنی کهن باشد. گذشته از این، بزرگترین دین و عظیم ترین روشنی، باید با عمیقترین جاهلیت و تاریکی مواجه باشد و آن تاریکی و جهل در حجاز شکل گرفته بود. شاید اگر دین در فضایی روشنتر رخ می نمود، سیاهی روزافزون حجاز آن را به مخاطره می انداخت و با مشکل مواجه میکرد. پس باید اول لایه های عمیق جهالت شکافته و ظلمت مطلق شکسته میشد و این جز در حجاز ممکن نبود.
آخرین درس خد
سرانجام شب انتظار به پایان رسید و سپیده وصل با پیامی به نام خدا، عالم امکان را نورباران ساخت. ابعاد پهناور روح پیامبر بزرگ ما محمد مصطفی صلی الله علیه وآله، این امانت سنگین را بر شانه های جان خویش دریافت، رازهای الهی را بر صحیفه ضمیر خویش نگاشت و آنگاه مدرسه ای فراتر از مکان و خارج از زمان برای نبی اکرم صلی الله علیه وآله بنیان نهاد. اسلام، آخرین درس خدا و مجموع همه درس های ایزدی خطاب به انسان است. پیامبر صلی الله علیه وآله آخرین و کاملترین اسوه و آموزگار ایمان و عشق است. قرآن، آخرین صحیفه هدایت و رستگاری است و انسان بیهیچ حجاب و پردهای رویاروی حجت بالغه حق قرار گرفته است؛ بعثت، جشن کمال است ؛ جبرئیل، پیامآور کمال؛ محمد صلی الله علیه وآله، تجلی کمال؛ اسلام، درس کمال و آدمیان، مخاطب این کلام و کمال. مبعث فرخنده پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، خجسته ترین لحظه هدایت انسان و یادآور لحظه ناب اتصال خاک و افلاک و سخن گفتن خدا با انسانهاست.
خاکی ترین و آسمانی ترین مرد
علاوه بر آنچه در آینه قرآن و روایات به عنوان معجزات پیامبر صلی الله علیه وآله شمرده شده، معجزهای دیگر نیز از آن حضرت پدیدار گشته و آن اعجاز شخصیت و رفتارش است که در تمام دورانها نظیر ندارد. در اوج قدرت، همچنان پاکترین و با حیاترین مرد روزگار خویش است. مهربان ترین و بی کینه ترین دلها را در سینه دارد و سراپایش از عشق به انسانها مالامال است. او حتی دشمنان سرسخت و کینه توز دیرین را با محبت در آغوش میکشد و برایشان دعا و طلب مغفرت مینماید.
پوشش او، کم بهاترین پوشش ها، خانهاش از ساده ترین خانه ها و شکمش گرسنه ترین شکم ها بود. کفش و لباس خود را شخصا وصله میکرد. شیر میدوشید و دستاس مینمود. پیشاپیشِ کسی راه نمیرفت و تعظیم و چاپلوسی کسی را نمی پذیرفت. با فقیران همسفره بود و بر همگان، حتی کودکان سلام میداد و در حالی از دنیا رفت که هیچگونه نقدینه ای از طلا و نقره بر جای نگذاشت.
مؤلفه های جاهلیت در کلام علی صلی الله علیه وآله
سالهای طولانی بر مردمی گذشت که بر اثر دوری از مکتب پیامبران، درمنجلاب گمراهی و فساد غوطه ور بودند، نه امنیت جانی داشتند، نه امنیت مالی و ناموسی. سایه شوم جهل و تعصب همه جا را تاریک کرده بود. ظلم و بیداد گری و لجاجت و انواع جنایات هولناک، همه را به ستوه آورده بود؛ به گونهای که به فرموده علی علیه السلام «میوه درخت جاهلیت فتنه و آشوب و غذای مردمش مردار گندیده، لباس زیرینشان ترس و وحشت و لباس رویینشان شمشیر بود. آب حیات انسانی در زمین فرو رفته بود و منارهای هدایت، کهنه و فرسوده شده و پرچم های گمراهی و تیره بختی آشکار گردیده بود».
بعثت، سرآغاز انقلاب فرهنگی
سرآغاز بعثت با نام خدا شروع شد و پس از نام خدا، با خواندن و قلم و علم و آموزش آغاز گردید. این واژههای زرین، بیانگر آن است که بعثت، با انقلاب فرهنگی و آگاهی بخشی در همه زمینه ها شروع شد و باید همواره برای پیشبرد اهداف بعثت، به زیربنای استوار آن، یعنی انقلاب فرهنگی اهمیت ویژه داد. بعثت، یعنی سرآغاز مبارزه با هرگونه شرک و انحراف فکری، عقیدتی و عملی و هرگونه خرافات. بعثت، یعنی رستاخیز بر پا خاستن برای نجات انسانها از زیر یوغ اسارت های فکری، اجتماعی و سیاسی؛ بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، یعنی تبیین و تکمیل همه اهداف پیامبران و کتابهای آسمانی و تثبیت و اجرای آن اهداف به طور کامل.
پیام مهم بعثت
قرآن کریم، خط مشی پیامبرخاتم و ایمان آورندگان به آن حضرت را بر دو محور اساسی دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا ترسیم میکند و میفرماید: «محمد فرستاده خداست و کسانی که با او هستند بر کفار سخت میگیرند و با همدیگر مهر میورزند». این صراحت، پیام مهمی برای همه مسلمانان در همه مکانها و زمانها دارد و آن اینکه در انجام تکلیف الهی و اجرای مقررات دینی، باید تعارف را کنار گذاشت. رفتار خود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و امامان معصوم علیهمالسلام هم دقیقا بر همین خط مشی منطبق بود. پایبندی به این خط مشی جامع و در عین حال روشن، میتواند امت اسلامی را به همان عزت و عظمت صدر اسلام برساند.
تحولات اخلاقی و حقوقی پس از بعثت
پیامبر اسلام رحمه الله بعد از بعثت، به ویژه در دوره سیزده ساله مکه، کوشیدند رابطه انسان را با خداوند، رابطه ای درست و صحیح تعریف کنند و به انسانها بفهمانند خدای خالق، همواره در کنار آنهاست و برای ارتباط با خدای خویش، هیچ نیازی به واسطه ای به نام بت نیست و انسان با هر زبانی میتواند با خداوند سخن بگوید و همه انسانها نیز در پیشگاه خداوند مساوی هستند.
زمان بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله، انسانها به خویشتن نگاهی منفی داشتند و تصور میکردند از هویت، استقلال و شخصیت انسانی برخوردار نیستند، بلکه محور در قبیله و جمع بزرگتری به نام نسل و نژاد است که پیامبر این نگاه نادرست را تغییر داد. اصلاح دیگری که آن حضرت صلی الله علیه وآله بدان اهتمام ورزید، رابطه انسانها با یکدیگر بود. پیامبر صلی الله علیه وآله به آنها آموخت تا نگاهشان به یکدیگر انسانی باشد.
اهداف کلی بعثت
با توجه به آیات قرآن، نخستین و اساسی ترین هدف فرستادن پیامبران، دعوت به یکتاپرستی و نفی هرگونه شرک و طاغوت است. قرآن کریم، دو اصل دیگری هم که بیشتر جنبه عملی و روبنایی دارد در دعوت پیامبران بیان میکند. آن دو اصل استغفار از گناه و بازگشت به سوی خداست که به روشنی در آیه سوم سوره مبارکه هود بیان شده است: «و اینکه از پروردگار خویش آمرزش بطلبید، سپس به سوی او بازگردید».
اهداف آموزشی و تربیتی بعثت
قرآن در موارد متعددی، اهدافی را از بعثت پیامبران مطرح میکند که بیشتر جنبه تعلیمی و تربیتی دارند. از جمله این اهداف تبشیر و انذار است. هدف دیگر، اصلاح فرد و جامعه است؛ اصلاح در تمام ابعاد اندیشه، اخلاق و... قرآن در زمینه اصلاح فردی وپاکسازی انسانها، در سوره مبارکه نازعات به موسی علیه السلام میفرماید: «به سوی فرعون برو و به او بگو: آیا میخواهی پاکیزه گردی؟ من تو را به سوی پروردگارت هدایت کنم تا از او بترسی (و گناه نکنی)». این تعبیر قرآن، اشاره لطیفی است به این حقیقت که رسالت پیامبران، پاکسازی انسانها و بازگرداندن طهارت فطری نخستین به آنهاست.
هدف بعثت از نظر قانون و اجتماع
یکی از اهدافی را که قرآن از بعثت پیامبران مطرح میکند، برقراری عدالت و حل اختلاف انسانها در اجتماع است؛ یعنی اجرای احکام الهی و سیراب کردن تشنگان عدالت از منبع فیض خداوندگاری. در سوره مبارکه حدید آمده است: «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند». یا در آیه شصت و چهارم سوره مبارکه نحل میفرماید: «ما قرآن را بر تو نازل نکردیم، مگر برای اینکه آنچه را در آن اختلاف دارند، برای آنها روشن کنی».
بعثت و احیای ارزشه
از جمله دست آوردهای بعثت، احیای ارزشها و مفاهیم حیات انسان و عمل و روابط اجتماعی او و تجسم بخشیدن به این ارزشها و مفاهیم بود. فرزند آن اجتماعی که فضل و برتری را بر اساس نسب و ریشه خانوادگی و وضع اجتماعی استوار کرده بود، به پا خاست تا تمام این تعلقات و رنگها را در هم شکند و اعلان کند تا همه مردم جهان چون دندانه های شانه با یکدیگر برابرند و فریاد «برتری به میزان پارسایی» برآورد و این شعار را لباس حقیقت پوشاند تا مردم از قید استثمار خارج شوند. زاده بیابانی که مردم آن جز به مشکلات ناچیز و سد جوع خویش و در تقسیمات عشایری، جز به تفاخر قبیله ای نمیپرداختند، ظاهر شد تا بزرگترین بارها را بر دوش کشد و رهبری انسان را به عهده گیرد و عالم را نجات بخشد و مظلومان را در سراسر گیتی از استبداد کسراها و قیصرها برهاند