ديدگاه شيعه
پيروان مكتب اهل بيت(عليهم السلام) كه سجود براى خدا را به پيروى از «سنّت و سيره»، تنها بر زمين و روييدنى هاى آن (مگر خوردنى ها و پوشيدنى ها)روا مى دانند، براى ابراز خشوع بيشتر به درگاه الهى، ترجيح مى دهند كه بر «تربت» سجده كنند، زيرا سجده بر خاك كه مظهر فروتنى انسان در برابر پروردگار است، آدمى را در مقام بندگى و «عبوديت»، استوارى بيشتر بخشيده و او را به هدف بلند آفرينش نزديك تر مى نمايد.
گروهى چنين پنداشته اند كه سجده بر تربت، به معناى پرستش خاك و نوعى شرك به حساب مى آيد و در مقام اعتراض مى گويند: چرا شيعيان، بر تربت سجده مى نمايند؟
در پاسخ اين پرسش بايد يادآور شد كه ميان دو جمله «السجود لله» و «السجود على الأرض» تفاوتى روشنى وجود دارد. ايراد ياد شده حاكى از آن است كه ميان دو تعبيرمذكور، فرق نمى گذارند. به طور مسلّم، مفاد «السجود لله» اين است كه «سجده براى خداست» در حالى كه معناى «السجود على الأرض» آن است كه «سجده بر زمين صورت مى گيرد» و به تعبير ديگر، ما با سجده بر زمين، براى خدا سجده مى نماييم.
اصولاً تمام مسلمانان جهان بر چيزى سجده مى كنند در حالى كه سجده آنان براى خداست، و تمام زائران خانه خدا بر سنگ هاى مسجدالحرام سجده مى نمايند، در صورتى كه هدف از سجده آنان، خدا مى باشد.
با اين بيان، روشن مى گردد كه سجده كردن بر خاك و گياه و غيره، به معناى پرستش آنها نيست، بلكه سجود و پرستش براى خدا به وسيله خضوع تا حدّ خاك است. همچنين روشن مى گردد كه سجده بر تربت، غير از سجده براى تربت است.
در اين جا به منظور روشن تر شدن هر چه فزون تر نظريه شيعه، سزاوار است به فرازى از سخنان پيشواى بزرگ شيعيان جهان، امام صادق(عليه السلام) اشاره نماييم:
«هشام بن حكم مى گويد: از امام صادق(عليه السلام) درباره آنچه سجده بر آن صحيح است، سؤال كردم، آن حضرت فرمود: سجده تنها بايد بر زمين و آنچه مى روياند (جز خوردنى ها و پوشيدنى ها) انجام گيرد. گفتم: فدايت گردم، سبب آن چيست؟ فرمود: زيرا سجده، خضوع و اطاعت براى خداست و شايسته نيست بر خوردنى ها و پوشيدنى ها صورت پذيرد، زيرا دنياپرستان، بندگان خوراك و پوشاك هستند در حالى كه انسان به هنگام سجده، در حال پرستش خدا به سر مى برد. پس سزاوار نيست پيشانى خود را بر آنچه كه معبود دنياپرستان خيره سر است، قرار دهد. و سجده نمودن بر زمين، بالاتر و برتر است، زيرا با فروتنى و خضوع در برابر خداى بزرگ،تناسب بيشتر دارد».[1]
اين سخن گويا، به روشنى گواه آن است كه سجده نمودن بر خاك، تنها بدان جهت انجام مى گيرد كه چنين كارى با تواضع و فروتنى در برابر خداوند يگانه، سازگارى بيشتر دارد.
بر اين اساس، دانشمند بزرگ شيعه، علاّمه امينى(رحمه الله) در كتاب ارزنده خود (سيرتنا وسنّتنا) به اين حقيقت اشاره نموده و چنين مى فرمايد:
«از آن جا كه سجده، جز فروتنى، و تذلّل در برابر عظمت و كبريايى خدا نمى باشد، سزاوار است كه زمين، به عنوان سجده گاه برگزيده شود و نمازگزار، صورت و دماغ خويش را بر آن نهد تا از رهگذر سرشت پست نخستين خويش كه از آن آفريده شده و به آن باز خواهد گشت و دوباره از
«عن هشام بن الحكم قال قلت لأبى عبد الله(عليه السلام): أخبرنى عمّا يجوز السجود عليه وعمّالا يجوز؟ قال: السجود لا يجوز إلاّ على الأرض أو ما أنبتت الأرض إلاّ ما أكل أو لبس. فقلت له: جعلت فداك، ما العلّة فى ذلك؟ قال: لأنّ السجود هو الخضوع لله عزّوجلّ فلا ينبغى أن يكون على ما يؤكل ويلبس، لأنّ أبناء الدنيا عبيد ما يأكلون ويلبسون، والساجد فى سجوده فى عبادة الله عزّ وجلّ، فلا ينبغى أن يضع جبهته فى سجوده على معبود أبناء الدنيا الذين اغتّروا بغرورها، والسجود على الأرض أفضل، لأنّه أبلغ فى التواضع والخضوع لله عزّوجلّ».
آن برانگيخته خواهد شد، به ياد خدا افتد و موجبات پند و اندرز وى فراهم گردد و فرومايگى اصل وى را به او گوشزد نمايد، تا در او خضوع و فروتنى و انگيزه بندگى خدا و پرهيز از خودخواهى ها حاصل شود وبه روشنى دريابد كه مخلوق، قرين و سزاوار خاك است (در مقابل آفريدگار جهان) همراه با تذلّل و نيازمندى آفريده شده و جز اين نيست».[2]
«والأنسب بالسجدة التى إن هى إلاّ التصاغر والتذلّل تجاه عظمة المولى سبحانه ووجاه كبريائه: أن تتّخذ الأرض لديها مسجداً يعفّر المصلّى بها خدّه ويرغم أنفه لتذكر الساجد لله طينته الوضعية الخسيسة التى خلق منها وإليها يعود ومنها يعاد تارة أخرى، حتى يتّعظ بها ويكون على ذكر من وضاعة أصله، ليتأنّى له خضوع روحىّ وذلّ فى الباطن وانحطاط فى النفس واندفاع فى الجوارح إلى العبوديّة وتقاعس عن الترفّع والأنانيّة، ويكون على بصيرة من انّ المخلوق من التراب حقيق وخليق بالذلّ والمسكنة ليس إلاّ».
[1] بحارالأنوار، ج82، ص 147، باب ما يصحّ السجود عليه (آنچه سجده بر آن جايز است)، طبع 2، بيروت، مؤسسة الوفاء، سال 1403هـ.ق ـ 1983م، به نقل از «علل الشرايع»
[2] سيرتنا وسنّتنا، ص 125
