زندگانی سراسر افتخار پیامبر اسلام و ائمه‏ی هدی - صلوات الله علیهم اجمعین - از زوایای مختلف قابل بررسی است. روش تبلیغی معصومان علیهم السلام نیز مانند دیگر ابعاد زندگی‏ شان اسوه و الگو به شمار می ‏آید.

وقتی از این زاویه زندگی این بزرگان را مورد مطالعه قرار می‏دهیم، خود را با وظیفه‏ ی سنگین رو به رو می ‏یابیم; زیرا این نورهای پاک لحظه‏ یی از عمل به تکلیف و ابلاغ رسالت الهی غافل نبودند. در سیره ‏ی تبلیغی امام جواد علیه السلام، موارد زیر مهم و در خور تامل می‏نماید:
1. تبلیغ از راه مناظره
بارزترین نوع تبلیغ امام جواد علیه السلام مناظره است. مناظره‏ های آن حضرت - که از نخستین روزهای امامتش آغاز شد - وی را در تثبیت جایگاه ولایت و امامت، هدایت‏ حق‏ جویان و آشکار ساختن سستی گفتار ستمگران یاری داد. آن حضرت به دو جهت در عرصه‏ ی مناظره‏ های علمی گام نهاد.
نخست نیاز شیعیان که با توجه به سن اندک آن حضرت در پی کشف جایگاه معنوی ‏اش بودند و دوم خواست مامون و معتصم که اندیشه‏ ی خوار ساختن امام و اثبات الهی نبودن آگاهی‏ های وی در سر می‏ پروراندند.
خلفا می‏کوشیدند با برپا ساختن مجالس مناظره امامان شیعه را رو در روی برخی از دانشمندان بنام زمان قرار دهند تا شاید از پاسخ پرسشی باز مانند و جایگاه معنوی‏ شان مورد تردید واقع شود.
اهداف امام علیه السلام در مناظره ‏ها
الف) اثبات امامت‏خود
امام جواد علیه السلام در این مناظره ‏ها پیش از هر چیز در پی اثبات حقانیت‏ خود بود. بر اساس گفته‏ ی مورخان امام - با آن که هفت ‏سال بیش نداشت - در یکی از محافل به سی پرسش پاسخ داد. (1)
ب) رسوا ساختن دروغ‏پردازان
امام علیه السلام در مناظره چنان رفتار می‏کرد که نادرستی فضائل ساختگی خلفا آشکار شود.
در یکی از مجلس ‏ها مامون از یحیی بن اکثم خواست پرسشی مطرح کند. یحیی عرض کرد: یابن رسول الله، بر اساس روایت ‏ها جبرئیل به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض کرد: یا محمد، خداوند سلامت می‏رساند و می‏ فرماید از ابوبکر بپرس آیا از ما خشنود است؟ زیرا من از وی راضی‏ام; در این باره چه می‏فرمایید؟
امام علیه السلام فرمود: فضل ابوبکر را انکار نمی‏کنم، ولی آن که این خبر را روایت کرده باید به خبری که رسول خدا صلی الله علیه و آله در حجة الوداع فرمود توجه کند. حضرت صلی الله علیه و آله فرمود:
لقد کثرت الکذابة علی ... .
دروغ گویان بر من بسیار شده ‏اند و نسبت دروغ بر من فزونی یافته است. پس هر که بر من دروغ بندد، خداوند نشیمن‏ گاهش را از آتش پر می‏سازد. چنانچه حدیثی برایتان آوردند، آن را به کتاب خدا و سنت من عرضه کنید; هر چه با آن موافق بود بپذیرید و آنچه مخالف بود رها سازید، خداوند می‏فرماید:
«ولقد خلقنا الانسان ونعلم ما توسوس به نفسه ونحن اقرب الیه من حبل الورید» . (2)
به تحقیق ما انسان را آفریدیم و می‏دانیم آنچه نفس به او وسوسه می‏کند و ما از رگ گردن به وی نزدیک‏تریم.
روایتی که شما ذکر کردید، نشان می‏دهد خشنودی یا ناخشنودی ابوبکر بر حضرت حق پوشیده بود و این نزد عقل محال و ممتنع است‏» . (3)
2. تبلیغ عملی علیه حکومت مامون
مامون امام علیه السلام را بسیار احترام می ‏نهاد و دخترش ام الفضل را، به رغم مخالفت ‏های گوناگون به عقد وی درآورد. این برخوردها هرگز امام را به دستگاه خلافت‏ خوش‏بین نساخت. او خلیفه را ستمگر می‏شمرد و اندیشه ‏ی مخالفت‏با آن را در سر می‏ پروراند. بنابر این، در نخستین فرصت‏به بهانه‏ی حج‏سمت مدینه رهسپار شد و در آن دیار اقامت گزید. حسین مکاری می‏گوید: هنگامی که حضرت محمد تقی علیه السلام نزد خلیفه جایگاهی والا داشت، وارد بغداد شدم و به دیدار وی شتافتم. چنان می‏ اندیشیدم که حضرت دیگر به مدینه باز نخواهد گشت. چون این امر را به خاطر آوردم، امام علیه السلام سر فرو افکند. اندکی بعد سربلند کرد و در حالی که رنگ مبارکش زرد شده بود، فرمود: حسین، نان جو و نمک نیم‏کوب در حرم رسول الله صلی الله علیه و آله از آنچه مشاهده می‏کنی برایم بهتر است. (4)
3. پدید آوردن حوزه‏ی علمی
پرورش دانش پژوهان روشن‏ بین نیز در شمار روش ‏های تبلیغی امام نهم علیه السلام جای دارد. آن حضرت ضمن پاس‏داری از حوزه‏یی که امام صادق علیه السلام بنیان نهاده بود، دویست و هفتاد شاگرد تربیت کرد که گروهی از آنان نیز از شاگردان امام هشتم شمرده می‏شدند. (5)
4. اعزام نماینده
امام نهم علیه السلام برای خنثا ساختن تبلیغات شوم بنی عباس و ارائه‏ ی اسلام راستین به مردم، نمایندگانی به مناطق مختلف گسیل می‏کرد. این نمایندگان، کارگزاران امام علیه السلام شمرده می‏شدند و در مراکزی چون اهواز، همدان، سیستان، بست، ری، بصره، واسط، بغداد، کوفه و قم زمینه‏ی اتحاد شیعیان و پیوند آن‏ها با معصوم را فراهم می‏آوردند.
امام علیه السلام همچنین به پیروانش اجازه می‏داد درون دستگاه حکومت نفوذ کنند و پست‏ های حساس را در دست گیرند. «محمد بن اسماعیل بن بزیع‏» و «احمد بن حمزه قمی‏» از این فرصت‏بهره بردند و با رسیدن به موقعیت‏ های ممتاز حکومتی در مسیر خدمت‏به دین و دین‏ داران گام برداشتند.
«حسین بن عبدالله نیشابوری‏» حاکم «بست‏» و «سیستان‏» و «حکم بن علیا اسدی‏» حاکم «بحرین‏» نیز از یاران حضرت شمرده می‏شدند و خمس دارایی‏شان را نزد وی گسیل می‏کردند. (6)
_________________________
1) منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، انتشارات هجرت، ج‏2، ص‏577 .
2) ق / 16 .
3) سیره‏ی پیشوایان، مهدی پیشوایی، انتشارات توحید، ص‏552 .
4) منتهی الآمال، ص‏582 .
5) امام الجواد من المهد الی اللحد، سید محمد کاظم قزوینی، ص‏89 .
6) سیره‏ی پیشوایان، ص‏559 .

نوشتن دیدگاه